Khu vực tự do đi lại (Common Travel Area) là gì?
Khu vực tự do đi lại (CTA) là một thỏa thuận đặc biệt chia sẻ đường biên giới giữa ba bên: Anh quốc, Ireland và Crown Dependencies (Jersey, Guernsey và the Isle of Man).
Thỏa thuận này cho phép các công dân Ireland và Anh được tự do đi lại trong Khu vực tự do mà không cần xin visa. Công dân Ireland được tự động cấp tình trạng công dân đặc biệt, có thể cư trú vô thời hạn tại Anh quốc và hưởng các quyền lợi như công dân Anh (kể cả quyền bầu cử nếu cư trú tại địa phương đi bầu).
Ngoài ra, dựa theo các quy định của CTA, công dân 2 nước có toàn quyền sinh sống, làm việc, học tập, nhận phúc lợi y tế, xã hội, các dịch vụ công tại 1 trong 2 quốc gia mà không cần làm thêm bất kỳ một thủ tục nào khác. Đồng thời, giữa hai nước có sự hợp tác và chính sách phối hợp để đảm bảo an ninh cho CTA.
Các quyền lợi chính như sau:
- Hưởng tình trạng công dân đặc biệt của công dân Ireland tại Anh.
- Tự do đi lại của công dân Ireland và CTA vào Anh.
- Tự do kinh doanh, làm việc tại CTA.
- Đặc quyền Giáo dục tại CTA.
- Đặc quyền tiếp cận lợi ích an sinh xã hội trong CTA.
- Đặc quyền chăm sóc sức khỏe tại CTA.
- Đặc quyền hưởng lợi ích nhà ở xã hội tại CTA.
- Đặc quyền bầu cử tại CTA.
- CTA bảo vệ quyền lợi của công dân Ireland tại Anh khi Anh rời Liên minh châu Âu EU.
Tình trạng công dân đặc biệt của công dân Ireland tại Anh và khu vực CTA
Công dân Anh tại Ireland và công dân Ireland tại Anh giữ tình trạng công dân đặc biệt tại 2 quốc gia này. Cụ thể, công dân Ireland không cần phải xin phép để nhập cảnh, và duy trì tình trạng cư trú vĩnh viễn tại Anh quốc. Không cần xin Visa, giấy phép thường trú, giấy phép làm việc. Công dân Ireland không cần đăng ký vào hệ thống Thang điểm di trú của Anh quốc (the new points-based immigration system) để làm việc, học tập tại Anh).
Tình trạng công dân đặc biệt có nghĩa là công dân Ireland được được Chính phủ Anh công nhận:
- Tự động được phân loại tình trạng nhập cư là Định cư vô thời hạn tại Anh (“settled” hoặc “indefinite leave to remain”), tương đương tình trạng thường trú vĩnh viễn – “permanent residence” của các nước khác (1). Quyền lợi ngang bằng quyền công dân Anh quốc, tuy không phải “right of abode” (2).
- Từ tình trạng nhập cư “indefinite leave to remain” này có thể xin lên quốc tịch Anh nếu thỏa điều kiện. (xem lộ trình lấy quốc tịch Anh quốc từ quốc tịch Ireland).
Các trường hợp ngoại lệ:
Một số trường hợp, công dân Ireland và Anh không được tự do đi lại CTA nếu là đối tượng thuộc 1 trong các nhóm sau:
- Đang chịu thi hành lệnh trục xuất.
- Chịu một quyết định cấm nhập cảnh để bảo vệ lợi ích quốc gia.
- Chịu lệnh cấm đi lại quốc tế.
Những đối tượng này trên cần xin giấy phép nhập cảnh để vào Anh quốc
Chú thích:
(1) Luật cư trú Anh sử dụng tên gọi: “settled” hoặc “indefinite leave to remain” để tránh nhầm lẫn với thẻ Permanent Residence mà họ từng cấp cho công dân Liên minh châu Âu lúc Anh còn là thành viên EU.
Tình trạng “Permanent Residence” của Anh hết hiệu lực từ ngày 1/7/2021. Những ai còn giữ tình trạng “Permanent Residence” muốn giữ quyền lợi cũ tại Anh, phải tham gia chương trình chuyển đổi tình trạng cư trú sang “Settled” theo chương trình EU Settled Scheme trước ngày 30/06/2020.
(2) Hiện tại, chỉ có công dân Anh và một số người dân thuộc thế hệ “Windrush” (công dân các nước Khối Thịnh Vương chung Commonwealth nhập cư Anh trước tháng 12 năm 1982) mới có quyền “right of abode” một cách tự động. Quyền lợi của công dân Ireland theo CTA được cho là tương đồng right of abode, nhưng đây là 2 khái niệm khác nhau.
Quyền tự do đi lại của công dân Ireland và CTA vào Anh
Công dân Ireland
Thông thường, công dân Ireland và Anh quốc không cần cung cấp passport tại Hải quan khi đi từ Ireland sang Anh (Anh, Scotland và xứ Wales).
Thay vào đó có thể cung cấp các bằng chứng hợp lệ để chứng minh tư cách công dân của mình.
Giấy tờ chứng minh có thể là:
- Passport, thẻ công dân hợp lệ.
- Bản copy của passport, thể hiện rõ nhận diện và chứng minh tư cách công dân.
- Các giấy tờ chứng minh tư cách công dân khác (như Passport hết hạn), tùy trường hợp cụ thể mà Hải quan sẽ đồng ý cho thông quan.
Không phải công dân Ireland và Anh quốc
Có 2 trường hợp: Nhập cảnh vào Anh từ CTA và nhập cảnh vào Anh từ các nước ngoài CTA.
1. Nhập cảnh vào Anh từ CTA:
- Thông thường, không cần phải xin giấy phép khi đi từ CTA đến Anh, nếu chỉ lưu trú trong vòng 6 tháng.
2. Nhập cảnh vào Anh từ Ireland:
- Thông thường, lối đi dành cho công dân Ireland được miễn bước kiểm soát nhập cư nếu đi từ Ireland vào Anh.
- Tuy nhiên, Nhân viên Hải quan có thể yêu cầu kiểm tra passport (còn hạn phù hợp), hoặc thẻ căn cước.
- Không thể dùng thẻ của EEA và Căn cước công dân Thụy Sỹ để thay thế (trừ 1 số trường hợp ngoại lệ).
Các trường hợp phải xin visa / giấy phép nhập cảnh trước nếu vào Anh từ Ireland:
- Passport thuộc các quốc gia không được miễn visa với UK: không có visa sang Anh, hoặc không có visa theo các quy định Visa Anh – và Ireland.
- Đi từ ngoài CTA vào CTA, rồi sau đó từ CTA vào Ireland.
- Visa đi lại Anh và Crown Dependencies hết hạn.
- Thuộc các trường hợp xuất nhập cảnh bất hợp pháp, bị cấm nhập cảnh quốc tế, có những quyết định ngoại lệ không cho phép nhập cảnh vào Anh.
Thành viên gia đình kèm theo:
Nếu thành viên trong gia đình của công dân Ireland đó không phải là công dân Ireland hoặc Anh Quốc, họ sẽ không được hưởng các quyền lợi từ thỏa thuận CTA. Họ có thể mang gia đình đến Anh theo Visa diện gia đình như công dân Anh, hoặc áp dụng Quy định về cư trú tại Anh dành cho công dân Liên minh châu Âu EU.
Thành viên trong gia đình cũng có thể xin visa đến Anh theo các diện:
- Diện khám chữa bệnh S2 (S2 Healthcare Visitor).
- Visa làm việc xuyên biên giới – Frontier Worker (visa làm việc ở Anh, nhưng vẫn duy trì tình trạng cư trú tại nước khác).
Thành viên gia đình là công dân Liên minh châu Âu EU, Khu vực kinh tế châu Âu (EEA) không được phép dùng thẻ EU, EEA, căn cước công dân Thụy Sỹ, để vào Anh, trừ các trường hợp:
Các trường hợp ngoại lệ:
Các trường hợp vẫn được dùng thẻ EU, EEA, căn cước công dân Thụy Sỹ để vào Anh cho đến 31/12/2025:
- Tham gia chương trình định cư Anh dành cho công dân châu Âu, hoặc các chương trình tương tự lại Jersey, Guernsey và Isle of Man.
- Có giấy phép dành cho người thân đã đăng ký chương trình định cư Anh dành cho công dân EU.
- Diện khám chữa bệnh S2 (S2 Healthcare Visitor).
- Diện Visa Làm việc Xuyên Biên giới (Frontier Worker).
- Có passport Thụy Sỹ và Visa diện chuyển giao nhân sự (Service Provider from Switzerland).
Lưu ý: Một số yêu cầu về giấy tờ dành cho diện gia đình có thể khác giữa Anh quốc và Crown Dependencies.
Đặc quyền tự do kinh doanh, làm việc tại CTA
Công dân Anh quốc và Ireland có quyền tự do kinh doanh, làm việc tại Anh quốc mà không cần phải xin giấy phép làm việc từ chính quyền.
Chính phủ Anh cam kết sẽ bổ sung những điều khoản phù hợp, đồng thời khuyến khích các cơ quan chức năng của Anh thường xuyên trao đổi với cơ quan Ireland để đảm bảo các chứng chỉ trình độ chuyên môn chính thống do Ireland cập được công nhận tại Anh quốc. Chính phủ Ireland cũng cam kết tương tự để các chứng chỉ của Anh được công nhận chính thức tại Ireland.
Đặc quyền giáo dục tại CTA
Công dân Anh quốc và Ireland có quyền tiếp cận mọi cấp bậc của nền giáo dục tại bất kỳ nơi nào tại CTA, và hưởng mọi quyền lợi như người bản xứ. Chính phủ 2 nước cam kết việc thực hiện và hỗ trợ cho quy định này.
Chính phủ 2 nước cam kết sẽ từng bước để công dân Anh quốc và Ireland đang theo học chương trình nước này nhưng vẫn có thể tiếp cận các khoản vay dành cho học sinh và hỗ trợ lộ trình, điều kiện phù hợp.
Đặc quyền tiếp cận lợi ích an sinh xã hội trong CTA
Công dân Anh quốc và Ireland:
- Đang sinh sống và làm việc trên lãnh thổ của nhau,
- Đang sinh sống và làm việc cùng lúc ở 2 nước.
- Cư trú chính ở một nước và làm việc xuyên biên giới nước còn lại.
chỉ được chọn để hưởng 1 hệ thống an sinh xã hội của 1 quốc gia tại cùng 1 thời điểm.
Họ có thể tiếp cận và đăng ký nhận lợi ích an sinh xã hội, các khoản trợ cấp, kể cả lương hưu, tại bất kỳ nơi nào thuộc CTA, không quan tâm nơi cư trú thực sự.
Khi làm việc tại CTA, công dân các nước này chỉ đóng thuế an sinh xã hội 1 lần tại 1 nơi theo 1 thời điểm nhất định, nhưng có thể hưởng quyền lợi và thi hành nghĩa vụ công dân của mình tại nơi khác tại CTA, tương đương với người bản xứ.
Chính phủ 2 nước đã có cam kết song phương để bảo vệ quyền lợi CTA cho cho công dân 2 nước tại quốc gia của họ.
Đặc quyền chăm sóc sức khỏe tại CTA
Công dân Anh quốc và Ireland có quyền tiếp cận hệ thống chăm sóc sức khỏe, và được đáp ứng các nhu cầu phát sinh để chăm sóc sức khỏe tại bất kỳ nơi nào thuộc CTA.
Chính phủ 2 nước cũng cam kết tiếp tục bảo vệ đặc quyền này.
Đặc quyền hưởng lợi ích nhà ở xã hội tại CTA
Công dân Anh quốc và CTA cũng được phép tiếp cận nhà ở xã hội như người bản xứ tại bất kỳ nơi nào thuộc CTA, bao gồm nhà ở xã hội và dịch vụ trợ giúp dành cho người vô gia cư.
Chính phủ 2 nước cũng cam kết tiếp tục bảo vệ đặc quyền này.
Đặc quyền bầu cử tại CTA
Công dân Anh quốc và Ireland đủ tuổi có quyền tự do đăng ký bầu cử cho địa phương và quốc hội nơi mình cư trú như người bản xứ.
Chính phủ 2 nước cam kết tiếp tục bảo vệ đặc quyền này.
CTA bảo vệ quyền lợi của công dân Ireland tại Anh khi Anh rời Liên minh châu Âu EU
Quyền công dân Ireland ở Anh không thay đổi sau Brexit
Theo luật pháp Anh, Ireland không được xem là “quốc gia nước ngoài” và công dân Ireland không được xem là “người nước ngoài”. Công dân Ireland được đối đãi ở Anh dưới tư cách như người nhập cư Anh vĩnh viễn từ ngày họ bắt đầu cư trú ở Anh.
Thỏa thuận về quyền công dân Ireland và Anh khác với quyền lợi công dân EU. CTA đã được ban hành trước khi luật công dân EU được áp dụng. Việc Anh quốc rời Liên minh châu Âu EU (sự kiện Brexit) hoàn toàn không làm ảnh hưởng đến quyền lợi thỏa thuận giữa Ireland và Anh.
Tháng 05/2019, Anh quốc và Ireland đã ký thỏa thuận xác nhận những thống nhất về quy định của CTA vẫn tiếp tục có hiệu lực trong bất cứ hoàn cảnh nào.
Điều này có nghĩa là: kể cả khi Anh quốc rời Liên minh Châu Âu (EU) sau sự kiện Brexit, thỏa thuận CTA vẫn cho phép công dân của Anh quốc và Ireland được tự do sinh sống tại lãnh thổ của 2 nước này và duy trì những quyền lợi của CTA.
CTA cho công dân Ireland lợi thế gì so với công dân các nước Liên minh châu Âu?
Khi Anh quốc rời khỏi Liên minh châu Âu, Chính phủ nước này đã chuẩn bị một chương trình mang tên: “EU Settled Scheme“. Mục đích chương trình để tiếp nhận những công dân các nước thành viên Khu vực kinh tế châu Âu (EEA) và Thụy Sỹ đã sinh sống lâu dài trước đó tại Anh có thể được cấp tình trạng định cư vô thời hạn (“settled” hoặc “indefinite leave to remain”, tương đương tình trạng thường trú vĩnh viễn – “permanent residence” của các nước khác).
Đồng thời, Anh sẽ từng bước bỏ những diện Visa đặc biệt (như Visa chuyển giao nhân sự từ Thụy Sỹ – The Service Providers from Switzerland, Visa chăm sóc sức khỏe S2 – Healthcare Visitor S2 Visa, Visa làm việc xuyên biên giới của EU – Frontier Worker Visa).
Tuy nhiên, nhờ đặc quyền CTA, công dân Ireland không chịu ảnh hưởng bởi các thay đổi mới này và có những lợi thế hơn so với công dân Liên minh châu Âu:
- Người Ireland không cần phải tham gia chương trình định cư Anh dành cho công dân sống ở Anh trước 31/12/2020 như các nước EEA và Thụy Sỹ. Đồng thời, công dân Ireland sống tại Anh trước 31/12/2020 có thể bảo lãnh cho các thành viên gia đình chưa nhập tịch Ireland để tham gia chương trình định cư lâu dài tại Anh (EU Settled Scheme).
- Công dân EEA và Thụy Sỹ vẫn được tiếp tục diện Việc chuyển giao nhân sự từ Thụy Sỹ (The Service Providers from Switzerland) cho đến hết 31/12/2025 có hợp đồng trước 11:00 p.m 31/12/2020. Công dân EEA và Thụy Sỹ vẫn được tiếp tục xin visa diện chăm sóc sức khỏe S2 cho đến hết 11:00 p.m, 31/12/2020. Công dân EEA và Thụy Sỹ được phép gia hạn visa Làm việc xuyên biên giới nếu có thời điểm làm việc ở Anh trước ngày 31/12/2020.
Trên thực tế, đặc quyền CTA cho phép công dân Ireland họ tự do làm việc, chăm sóc sức khỏe tại Anh mà không cần tham gia EU Settled Scheme hoặc đăng ký 3 loại visa này.
